Hemen herkesin hemfikir olduğu bahis Amerika Merkez Bankası FED’in faiz artırımlarında geç kaldığı… Halbuki bu iş bilerek yapıldı. Dünyanın en yeterli ekonomistlerinin o kadar saf olduklarına inandınız mı?
Hepsinden geçtim Amerikan şirketleri yaşanan enflasyonu fiyatları yükseltmek ve rekor kar elde etmek için perde olarak kullandı.
Dikkat ederseniz 2021 ve 2022 yıllarında son 50 yılın en yüksek karlılık artışları yaşandı. Nasıl olsa dünya ödeyecekti faturayı…
Biraz başa dönelim. İnanılmaz boyutlarda para basıldı. Karşılığında kâfi mal yok! Bunun kaçınılmaz sonucu nedir? Enflasyon… Yırtıcı bir hayvan üzeredir. Çünkü ehlileştirebilirsen senin faydasına çalışabilir.
Dünya oyuna geldi!
Mesela Türkiye’yi ele alalım… Yuvarlak sayılardan konuşalım…
Bankaların mevduatlarında yaklaşık 250 milyar dolar karşılığı yabancı para yatıyor. Haydi bunun 50 milyar dolarlık kısmı Euro, sterlin hatta altın üzere ıvır kıvır cinsinden olsun.
Kalan 200 milyar dolar cinsinden olduğunu var sayarsak… Enflasyonne yapar? Paranın alım gücünü azaltır. Geçen yıl 100 dolarla Amerika’dan 1000 yumurta satın alabiliyorken bu yıl birebir parayla 920 yumurta alabiliyorsundur.
Amerika 80 yumurta kadar daha az sayıda borçludur sana…
Eğer Türkiye’de 200 milyar dolar tutuyorsa… Yıllık yüzde 8.2 enflasyonu uygularsak, bugün geçen yılın 200 milyar dolarıyla lakin 183.6 milyar dolarlık mal alabiliyoruz.
Bu durumda Amerika enflasyon sayesinde yalnızca Türkiye’ye 16.4 milyar dolar saklıdan vergi kesmiş oluyor.
Dünya Merkez Bankaları rezervlerinde bulunan paraların yüzde 65’i dolar cinsinden… Elinde dolar tutan herkesin alım gücü törpülenip Amerika’ya aktarılıyor.
Bu doları bastıktan sonra rezerv para olmasının avantajını kullanarak elde ettiği gelir bu arada… Bu durumun öncesi de kelam konusu…
Para basmakla olsa yoksul ülke kalmazdı!
Kaç kişi bilir “senyoraj” ne demektir? Literatürde, para basarken elde edilen gelir olarak geçer. En kolay manada paranın üretim maliyeti ile üzerinde yazılı bedel ortasındaki farktır.
Bu fark devletin kasasına gelir olarak girmektedir. Böylelikle devlet vergi toplamadan ya da borçlanmadan harcamalarının bir kısmını karşılayabilmektedir. Havadan gelir elde etmektedir.
Senyorajın kıssası ilginçtir… Orta çağda, kral yahut derebeyi karar sürdüğü bölgelerde en üst makama senyör denildiğinden, “senyoraj” sözü oradan türemiştir.
Bu çakallar harcamalara para yetişmeyince, devayı hazinedeki mevcut altın paraları eritip, eriyen altına bir o kadar da erimiş demir karıştırıp yine kalıplara dökmekte bulmuş. Böylelikle olmuş mu 100 altın, sana 200 altın?
Durum fark edildiğinde “ayarı bozuk para” olarak imlenmişler. Gerçekten bu durum, bugün madeni paralar için kullandığımız “bozuk para” sözünün çıkış noktası olmuş.
İşin enteresan tarafı tekrar paraların altından imal edildiği günlerde bir grup uyanıklar ellerine geçirdikleri paraları kenarlarından törpüleyip, yere serpilen altın tozlarını biriktirir ve tozlardan yeni para basarlarmış. Para küçülürmüş lakin işe uyanan fazla olmazmış.
Ne vakit bu durumdan işkillenilmiş, akçelerin kenarlarının çizgili olarak basılmasını emrederek durumun önüne geçmeyi başarmışlar. O gün bugündür bozuk paraların yan tarafı tırtıklı basılır olmuş.
Oyunun kaybedenleri…
Anlattığım üzere etkin olanı enflasyon vergisi… Pasif olanı ise ülkenin büyümesiyle alakalı… İktisat büyüyünce para talebi artar ve para basılır. Basılan her 100 liralık banknotun maliyeti 25 kuruş olsa, al sana 99 lira 75 kuruş pak kâr! Yani senyoraj geliri…
Karşılıksız para basarsa onlar da senyoraj geliri sayılır lakin getirisi kadar götürüsü de olur. İstikrarları bozar, toparlayamazsın… İnce iştir, herkesin harcı değildir.
Dengeyi ayarlayamaz, zamanlamayı tutturamazsan enflasyon çok süratli artar. Paradan kaçış başlar.
Avrupa Birliği çok şık bir örnek teşkil bu konuda… Euro’nun dolar karşısında çöküşün en kıymetli sebeplerinden biri bu kararsızlığın faturasıdır.
Her baştan diğer bir ses çıkınca ne yapacağını şaşırıyor karar alanlar. Haklılar! Almanya iktisadı ile Yunanistan iktisadı bir mi? Ya da Hollanda ile İtalya… Tüm ülkelerin dinamikleri farklı… Hepsi için de birebir reçeteyi uygularsan kimilerinin taklaya geleceği kesin gibi…
Türkiye’ye gelince kendisi başlı başına yepisyeni bir hikaye… Hem faiz indiriliyor hem para basılıyor hem enflasyon patlatılıyor… En heyecanlı senaryo kısmında rakipsiz olarak ilerliyor. Sinemanın sonunu herkes merak ediyor.